सेंद्रिय शेती :
सेंद्रिय शेती ही एक अशी शेती पद्धत आहे ज्यामध्ये रासायनिक खते, कीटकनाशके, तणनाशके, वाढ नियामक, अनुवांशिकरित्या सुधारित जीव आणि पशुधनयुक्त अन्न यांचा वापर टाळला जातो. या शेती पद्धतीमध्ये जमिनीची सुपीकता राखण्यासाठी सेंद्रिय पदार्थांचा वापर केला जातो. सेंद्रिय पदार्थांमध्ये शेणखत, कंपोस्ट, हिरवळीचे खत, शेंगाची पिके, मशरूम, गांडूळखत इत्यादींचा समावेश होतो.
Organic farming |
सेंद्रिय शेतीची सुरुवात :
सेंद्रिय शेतीची सुरुवात प्राचीन काळात झाली असावी. प्राचीन भारतात, ऋग्वेदात सेंद्रिय शेतीचे वर्णन आढळते. चीन, जपान, इजिप्त, ग्रीस, रोम इत्यादी देशांमध्येही प्राचीन काळात सेंद्रिय शेती केली जात होती.
सेंद्रिय शेतीचे उपयोग
सेंद्रिय शेतीचे अनेक उपयोग आहेत. सेंद्रिय शेतीमुळे जमिनीची सुपीकता राखली जाते. जमिनीतील सूक्ष्मजीव सक्रिय राहतात आणि जमिनीचे पोत सुधारते. सेंद्रिय शेतीमुळे पिकांची रोगप्रतिकारक शक्ती वाढते आणि पीकांची गुणवत्ता सुधारते. सेंद्रिय शेतीमुळे पर्यावरणावर होणारा दुष्परिणाम कमी होतो.
सेंद्रिय शेतीचे उपयोग खालीलप्रमाणे आहेत:
जमिनीची सुपीकता राखणे: सेंद्रिय शेतीमुळे जमिनीतील सेंद्रिय पदार्थांचे प्रमाण वाढते. जमिनीतील सेंद्रिय पदार्थ पिकांच्या वाढीसाठी आवश्यक असणारी पोषक तत्त्वे प्रदान करतात. तसेच, जमिनीतील सूक्ष्मजीव सक्रिय राहतात आणि जमिनीचे पोत सुधारतात.
पिकांची गुणवत्ता सुधारणे: सेंद्रिय शेतीमुळे पिकांची रोगप्रतिकारक शक्ती वाढते. त्यामुळे पिकांना रोगांचा प्रादुर्भाव कमी होतो. तसेच, सेंद्रिय शेतीमुळे पिकांची पोषक तत्त्वांची मात्रा वाढते. त्यामुळे पिकांची गुणवत्ता सुधारते.
पर्यावरणावर होणारा दुष्परिणाम कमी करणे: रासायनिक खते आणि कीटकनाशकांचा वापर केल्याने जमिनीची सुपीकता कमी होते, पाणी दूषित होते आणि पर्यावरणावर विपरीत परिणाम होतो. सेंद्रिय शेतीमुळे रासायनिक खते आणि कीटकनाशकांचा वापर कमी केला जातो. त्यामुळे पर्यावरणावर होणारा दुष्परिणाम कमी होतो.
Farming |
सेंद्रिय शेतीचे फायदे
सेंद्रिय शेतीचे शेतकऱ्यांना, ग्राहकांना आणि पर्यावरणाला अनेक फायदे आहेत.
शेतकऱ्यांना होणारे फायदे :
- शेतकऱ्यांचे आरोग्य आणि पर्यावरणाचे रक्षण होते.
- शेतकऱ्यांना रासायनिक खते आणि कीटकनाशकांचा वापर कमी करावा लागतो. त्यामुळे त्यांच्या खर्चात बचत होते.
- सेंद्रिय शेतीमुळे पिकांची गुणवत्ता आणि उत्पादन वाढते. त्यामुळे शेतकऱ्यांना अधिक उत्पन्न मिळते.
ग्राहकांना होणारे फायदे :
- ग्राहकांना पौष्टिक आणि सुरक्षित अन्न मिळते.
- सेंद्रिय शेतीमुळे पिकांची गुणवत्ता वाढते. त्यामुळे ग्राहकांना अधिक चवदार आणि स्वादिष्ट अन्न मिळते.
पर्यावरणाला होणारे फायदे
- जमिनीची सुपीकता राखली जाते.
- पाणी दूषित होण्याची शक्यता कमी होते.
- पर्यावरणावर होणारा दुष्परिणाम कमी होतो.
सेंद्रिय शेतीचे परिणाम
सेंद्रिय शेतीमुळे पिकाचे उत्पादन कमी होण्याची शक्यता असते. परंतु, पिकाची गुणवत्ता आणि पोषक तत्त्वांचे प्रमाण वाढल्याने ग्राहकांना अधिक फायदा होतो. सेंद्रिय शेतीमुळे जमिनीची सुपीकता राखली जाते, ज्यामुळे दीर्घकालीन फायदा होतो.
सेंद्रिय शेतीमुळे जमिनीतील सेंद्रिय पदार्थांचे प्रमाण वाढते. जमिनीतील सेंद्रिय पदार्थ पिकांच्या वाढीसाठी आवश्यक असणारी पोषक तत्त्वे प्रदान करतात. तसेच, जमिनीतील सूक्ष्मजीव सक्रिय राहतात आणि जमिनीचे पोत सुधारतात. जमिनीचा पोत सुधारल्याने पाण्याचे नियोजन चांगले होते आणि पाण्याचा वापर कमी होतो.
सेंद्रिय शेतीमुळे पिकांची रोगप्रतिकारक शक्ती वाढते. त्यामुळे पिकांना रोगांचा प्रादुर्भाव कमी होतो. तसेच, सेंद्रिय शेतीमुळे पिकांची पोषक तत्त्वांची मात्रा वाढते. त्यामुळे पिकांची गुणवत्ता सुधारते.
सेंद्रिय शेतीमुळे पर्यावरणावर होणारा दुष्परिणाम कमी होतो. रासायनिक खते आणि कीटकनाशकांचा वापर केल्याने जमिनीची सुपीकता कमी होते, पाणी दूषित होते आणि पर्यावरणावर विपरीत परिणाम होतो. सेंद्रिय शेतीमुळे रासायनिक खते आणि कीटकनाशकांचा वापर कमी केला जातो. त्यामुळे पर्यावरणावर होणारा दुष्परिणाम कमी होतो.
Organic farming |
सेंद्रिय शेतीचे भविष्य :
सेंद्रिय शेतीचे भविष्य उज्ज्वल आहे. लोकांना पौष्टिक आणि सुरक्षित अन्न मिळवण्याची जाणीव वाढत आहे. तसेच, पर्यावरणाबद्दलची जागरूकता वाढत आहे. यामुळे सेंद्रिय शेतीला मागणी वाढत आहे.
सेंद्रिय शेतीला चालना देण्यासाठी सरकार आणि स्वयंसेवी संस्था प्रयत्न करत आहेत. सरकार सेंद्रिय शेतीसाठी अनुदान देत आहे. तसेच, स्वयंसेवी संस्था सेंद्रिय शेतीचे प्रशिक्षण देत आहेत.
सेंद्रिय शेतीमुळे शेतकऱ्यांना, ग्राहकांना आणि पर्यावरणाला अनेक फायदे होतात. त्यामुळे सेंद्रिय शेतीचा प्रसार होणे आवश्यक आहे.